پژوهش گران عزیز یکی از نکاتی که در انجام بسیاری از پروژه ها بایستی رعایت کرد و به آن توجه کرد تا از آزمایش ها نتایج مناسب و با دقت بالا و کمترین خطا انتظار داشت استریل نمودن محیط و وسایل است در ذیل مطالبی در این خصوص بیان شده است
روش کار در آزمایشگاه در شرایط سترون
تعریف: واژه‌ی استریل یا سترون به معنای نبودن میکروب در محیط کار یا ماده‌ی غذایی یا وسایل آزمایشگاهی می‌باشد. هدف از سترون‌کردن یا استریلیزاسیون، جلوگیری از عفونت یا پدیدآمدن نتایج ناخواسته در آزمایش می‌باشد. بازه‌ی استاندارد برای هر یک از موارد بالا متفاوت است. برای مثال در مورد کار با وسایل آزمایشگاهی وجود حتی یک میکروب نیز باعث رشد آن در مراحل بعدی آزمایش شده و قابل قبول نمی‌باشد. در حالی که در دانش پزشکی با توجه به دوز بیماری‌زای باکتری‌ها، وجود تعدادی از آن‌ها نادیده گرفته می‌شود.
کار کردن سترون (استریل)هم‌چنین بسته به مقدار وسایل یا فضایی که باید استریل شود، روش استریلیزاسیون خاصی در نظر گرفته می‌شود. به همین دلیل راه‌های بسیاری برای سترون‌سازی پیش‌بینی شده‌اند. برای سترون کردن ابزارهای آزمایشگاهی نیز از روش‌ها، مواد و وسایل گوناگونی استفاده می‌شود. اینجا ما راه‌های کاربردی سترون‌سازی و کار در شرایط سترون برای یک آزمایشگاه دانش‌آموزی را مطرح می‌کنیم.
راه‌های استریل کردن وسایل:
• ظروف و وسایل شیشه‌ای مانند بشر، ارلن، دماسنج و پیپت را می‌توانید با استفاده از فور یا آون (محفظه‌ی بسته که حرارت بالایی درون آن ایجاد می‌شود و هنگام بیرون آوردن لوازم باید مواظب نسوختن دستان خود باشید و از دستگیره‌های عایق کلفت استفاده کنید)
کار کردن سترون (استریل)
یا شست‌وشو با الکل ۷۰٪ استریل (شامل الکل و آب به نسبت ۷۰ به ۳۰) کنید. در مورد فور به طور معمول دمای ۱۸۰ درجه‌ی سانتی‌گراد به مدت ۳ ساعت استفاده می‌شود.
کار کردن سترون (استریل)
پس از استریل کردن نباید ظرف درباز را در فضای غیراستریل جابجا کنید. زیرا میکروب‌های هوا به راحتی در این فاصله درون ظرف جای می‌گیرند. روش مرسوم استریلیزاسیون این وسایل استفاده از اتوکلاو (Autoclave) است. اتوکلاو وسیله‌ای‌ست که شبیه زودپز کار می‌کند. یعنی محفظه‌ی دربسته‌ای دارد که در آن با بخار آب، فشار اتمسفری زیادی تأمین می‌شود و دما تا ۱۲۱ درجه‌ی سانتی‌گراد بالا می‌رود و بسته به مورد، طی زمان‌های کوتاه و بلند، استریلیزاسیون انجام می‌شود. بر خلاف دو روش قبلی، از اتوکلاو می‌توان برای سترون‌سازی موادی که در این شرایط خاصیت‌شان تغییر نمی‌کند نیز استفاده کرد.
• وسایل فلزی را می‌توانید با گرفتن روی شعله‌ی گاز (در قدیم از چراغ الکلی یا چراغ بونزن استفاده می‌شده است) یا گذاشتن در الکل ۷۰٪ استریل کنید. لوپ کشت میکروبی، پنس، قیچی، کاتر، اسکالپل و از این دست وسایل را می‌توان روی شعله به مدت ۳۰ تا ۶۰ ثانیه نگه داشت و استریل کرد. نکته‌ی مهم این‌جاست که این وسایل باید دارای دسته‌ی عایق یا دسته‌ی به میزان کافی بلندی باشند تا حرارت به دست نرسد و آن را نسوزاند. توجه داشته باشید که این وسایل بلافاصله پس از حرارت مستقیم، بسیار داغ هستند و در صورتی که می‌خواهید آن‌ها را به ماده‌ای یا چیزی تماس دهید باید قبلاً
سرد شده باشند تا آن را نسوزانند. هم‌چنین می‌توان وسایل فلزی را لای ورق‌های فویل آلومینیومی پیچید و در فور استریل کرد.
• مواد آزمایشگاهی دو دسته‌اند: حساس و مقاوم به حرارت. برخی مثل محیط کشت‌ها و سوسپانسیون‌ها را می‌توان به ترتیب با جوشاندن و اتوکلاوکردن سترون نمود. اما برخی از مواد دیگر مانند آنتی‌بیوتیک‌ها بر اثر حرارت خراب شده و خاصیت‌شان را از دست می‌دهند. این مواد را باید به صورت استریل آماده کرده و در شرایط استریل به کار برد.
• وسایل پلاستیکی دو نوع‌اند. برخی به حرارت حتی به میزان بالا مقاوم اند. مثل در برخی از ظروف شیشه‌ای. اما پرخی دیگر مثل پلیت‌ها در حرارت اتوکلاو یا فور ذوب می‌شوند. این وسایل عموماً به صورت استریل فروخته می‌شوند و هنگام استفاده در آزمایشگاه باید مراقب از بین نرفتن سترونی آن‌ها باشید. این وسایل در کارخانجات تولیدکننده با استفاده از اشعه‌ی فرابنفش (اشعه‌ای با طول موج کوتاه و انرژی زیاد که سبب تولید گاز اُزُن می‌شود)، اشعه‌ی رادیواکتیو، هوای خشک استریل و ... سترون شده‌اند. در بعضی موارد می‌توانید وسایل پلاستیکی مثل میکروتیوب‌ها (در شکل روبرو نشان داده شده است) را درون ظرف شیشه‌ای با درِ نیمه‌باز قرار داده و شیشه را داخل یک پلاستیک (برای جلوگیری از ورود بخار آب) بگذارید و اتوکلاو کنید.
• مواد دورریختنی را می‌توانید بسوزانید. برای این کار نیاز به محلی دارید که بتوانید با ایجاد شرایط امن این کار را انجام دهید. می‌توانید ظرفی از محلول رقیق ساولون (به عنوان از بین برنده‌ی باکتری‌ها) داشته باشید و وسایل دور ریز خود را برای مدت کوتاه درون آن بریزید. هرگز از سطل آشغال‌های معمولی که مخصوص وسایل آزمایشگاهی نیستند، برای دور ریختن مواد آزمایشگاهی استفاده نکنید. زیرا محتوای آن‌ها به طور کامل از بین نمی‌روند و این کار می‌تواند مواد آلاینده را در محیط زیست پخش کند.
• دست‌های خود را می‌توانید با الکل ۷۰٪ استریل کنید. شست‌وشو با شوینده‌ها برای کارهای حساس کافی نمی‌باشد. هم‌چنین می‌توانید برای محافظت از خودتان از دستکش‌های یک‌بار مصرف شاهرخی استفاده کنید. دست‌کش‌ها نیز با الکل قابل سترون شدن می‌باشند.
• هوا یا در کل فضای آزمایشگاه‌ها لزوماً استریل نیست و یا نباید باشد. اما در صورت لزوم می‌توان از اشعه‌ی فرابنفش، شست‌وشوی سطوح با الکل، هوای یونیزه و... استفاده کرد. اما از آن جا که فضای آزمایشگاه‌ها بسته نیست و همواره با هوای بیرون در تبادل است، وضعیت سترون‌سازی پایدار نبوده و تنها به کاهش میزان میکروارگانیسم‌ها کمک می‌کند. در صورت روشن بودن لامپ فرابنفش به هیچ عنوان نباید در معرض آن قرار بگیرید. برای همین همیشه کلید روشن/خاموش این لامپ‌ها در بیرون اتاق قرار دارد.
• لباس به‌تر است مخصوص آزمایشگاه باشد. در بر داشتن لباس بیرون در آزمایشگاه باعث ورود آلودگی به فضای آزمایشگاه می‌گردد. بنابراین در آزمایشگاه‌ها معمولاً از روپوش مخصوصی استفاده می‌شود. رنگ روپوش‌ها سفید در نظر گرفته می‌شود تا آلودگی‌ها را زود نشان دهد. لباس غیر از موارد ضروری از آزمایشگاه خارج نمی‌شود. شست‌وشوی این روپوش جدا از لباس‌های روزانه انجام می‌شود و با قرار دادن در شوینده‌ها و سفیدکننده‌ها از آلودگی‌های آن تا حد امکان کاسته می‌شود.
کار کردن استریل:
• کنار شعله
در این حالت شما باید یک شعله‌ی گاز داشته باشید که در موقعیت پایداری روی میز کار شما قرار داشته باشد. فضای اطراف شعله تا شعاع ۲۰ سانتی‌متری استریل است. در این محدوده شما می‌توانید در ظروف استریل (مثل ظرف دربسته‌ی حاوی سوآپ‌های استریل) را باز کنید و دهانه آن را چند بار به مدت کوتاهی روی شعله‌ی آبی‌رنگ عبور دهید (شعله‌پاشی). یا این که وسایل فلزی را در منطقه‌ی آبی شعله بگیرید. در پلیت‌ها را در همین محدوده می‌توانید باز کنید. در صورتی که حتی برای مدت کوتاهی وسیله را از محدوده‌ی استریل خارج کنید، باید آن را دوباره روی شعله بگیرید. مراقب مواد آتش‌گیر مثل پنبه و الکل باشید و آن‌ها را دور از شعله نگاه دارید.
در شکل زیر دایره‌ی بزرگ قرمز ناحیه‌ی اطراف شعله را نشان می‌دهد که منطقه‌ی استریل در نظر گرفته می‌شود.
• زیر هود
هودها انواع مختلف دارند که هر کدام درجه‌ی متفاوتی از سترونی را فراهم می‌کنند و برای کار با هود آشپزخانه صنعتی ابتدا تمام محوطه‌ی زیر هود با پنبه‌ی آغشته به الکل تمیز کنید و تا خشک شدن آن صبر کنید.
وسایل سترون شده‌ی لازم را زیر هود بگذارید. سپس هود را روشن کنید و کارتان را انجام دهید. در موارد حساس پیش‌نهاد می‌شود که از شعله نیز بهره ببرید. بسیاری از هودها دارای لامپ فرابنفش هستند که می‌توانید پس از پایان کار یا پیش از شروع کار آن را به مدت ۲۰ دقیقه با در نظر گرفتن این که در معرض آن نباشید روشن کنید تا فضای داخل هود استریل شود. در بالای هود مثل هود آشپزخانه دستگاه مکنده‌ی هوا وجود دارد.
• گذاشتن در یخچال
موادی که باید بعد از سترون شدن نگه‌داری شده و بعداً مورد استفاده قرار بگیرند، به صورت دربسته در یخچال قرار داده می‌شوند و به همان صورت برای استفاده خارج می‌گردند. تنها کنار شعله یا زیر هود می‌توانید در آن‌ها را باز کنید.
v