نویسنده: صبا موسوی
خانه هنرمندان ایران از روز سه شنبه چهاردهم مرداد ماه برای نخستین بار نمایشگاهی را با عنوان «بازار نقاشی» با هدف ارائه آثار برای دسترسی آسان علاقه مندان به نقاشی برگزار کرده است که تا بیست و سوم مرداد ماه ادامه دارد. در این بازار بیش از 1600 تابلوی نقاشی در ابعاد و تکنیک های مختلف از 20 در 20 سانتیمتر تا 150 در 150 سانتیمتر از هنرمندان نامی در کنار هنرمندان جوان و حتی هنرمندان خودآموخته بر دیوارهای گالری های بهار، تابستان، پاییز، زمستان، ممیز و نامی خانه هنرمندان نصب شده و تا یکشنبه شب 19 مردادماه 130 نقاشی به فروش رفته است. آثار هنرمندانی چون احمد نصراللهی، رکن الدین شهابی، رامین مهدی نژاد، داریوش حسینی، لئون کهن، حبیب توحیدی، کتایون مقدم، همایون سلیمی، ناصرمحمدی، جواد نوبهار، سینا نادری، ترانه صادقیان، بهزاد شیشه گران، رضا هدایت، مهتا معینی، علی رسولی، آیدین خانکشی پور، فرشته مقتدر، فرشته ستایش، لولیتا برات پور، مهناز پسیانی و برخی دیگر در معرض نمایش و فروش قرار گرفته اند.
مهم نیست که نام امضای چه فردی پای اثر برای خرید تابلو نقاشی است، هر تابلو با هر تکنیک و در هر ابعادی 500 هزار تومان به فروش رسیده است، تابلوی فروخته شده از روی دیوار برداشته و به جای آن نقاشی تازه ای جایگزین می شود. این نخستین فروش بزرگ تابلوهای نقاشی در پایتخت آن هم به این شیوه و قیمت ثابت است.
مهمترین اتفاقی که در روز گشایش این رویداد فرهنگی در خانه هنرمندان افتاد، حضور گالری دارها و مجموعه داران برای خرید از این بازار بود. زیرا به گفته علی عزتی، رئیس انجمن هنرمندان خودآموخته به ایران، بسیاری از نقاشی ها بیش از 500 هزار تومان می ارزد و بعضی از تابلوها، تنها قابشان این قیمت است.
بنابراین اگر چه ایده بازار نقاشی برای بالارفتن فروش تابلوها در میان علاقه مندان بسیار مفید است اما اگر نیت برگزار کنندگان آن خرید آثار هنری توسط عموم جامعه و راهیابی آن ها به خانه ها است، این موضوع در این نخستین فروش موفقیت آمیز نبوده، زیرا آثار خوب با قیمت 500 هزار تومان توسط همان گردش اقتصادی که در هنر حاکم است، خریداری شده و بعد با قیمت های بالاتری دوباره در همان گردش اقتصادی فروخته خواهد شد. اما باز، برداشتن چنین قدمی در پایتخت جای امید دارد تا راهی برای حضور عامه جامعه و خرید و سرمایه گذاری بر آثار هنری ایران و حمایت از هنرمندان توسط نهادهای عمومی، نه دولتی برداشته و فرهنگ خرید آثار هنری در سبد کالای خانواده ها نهادینه شود.
جالب ترین اتفاق طی دو سال اخیر در فضای اقتصادی هنرهای تجسمی بویژه نقاشی، شکل گیری حراجی ها، اکسپوها و نمایشگاه هایی با عنوان های مختلفی چون فروش آثار کوچک یا «صد اثر، صدهنرمند»، «نمایشگاه هنرمندان نوگرا و معاصر ایران»، اکسپوی عکس تهران و غیره بوده است که بر رونق خرید و فروش هنرهای تجسمی کشور تاثیر گذاشته است. شاید بر اساس جمعیت حدود 75 میلیون نفری ایران، هنوز تعداد فروش آثار در بازار هنری عددی چشمگیر نباشد، اما همین حرکت ها، در سال های آینده و به قولی آهسته و پیوسته، تاثیر خود را در فضای هنری و فرهنگی کشور خواهد گذاشت، زیرا فرهنگ چیزی نیست که یک شبه تزریق شود یا یک شبه از بین برود. بنابراین با شکل دهی درست زیرساخت های اقتصاد هنری توسط نهادی های رسمی و غیر رسمی، به طور یقیین این دانه ای که کاشته شده، تبدیل به درختی تنومند با ریشه های عمیق در کشور خواهد شد.
مخاطبان از چه قشری؟
در روز افتتاح بازار نقاشی، بیشتر بازدید کنندگان، دانشجویان هنر و مخاطبان همیشگی که افتتاحیه های هنری را دنبال می کنند تشکیل می دادند و آنچه هدف اصلی در این بازار بود یعنی حضور مردم عامی کمتر به چشم می خورد. شاید یکی از دلایل آن نبود اطلاع رسانی درست در میان اقشار جامعه بود. البته با توجه به برگزاری نمایشگاه های فروش در ماه های اخیر، تابستان، فصل تعطیلات خرید و فروش و برگزاری نمایشگاه های حرفه ای هنرهای تجسمی در کشور است و این فضا در رکودی آرام مسیر خود را طی می کند.
مدیر امور نگارخانه های خانه هنرمندان درباره این بازار فروش به ایران گفت: «اینجا یک بازار نقاشی است، در این بازار مهم نیست خریدار گالری دار باشد، هنرمند یا مجموعه دار باشد، همه از نظر ما جزو مردم این جامعه محسوب می شوند که به قصد خرید از بازار به خانه هنرمندان آمده اند. یعنی در بازار مستقیم عرصه آثار، مصرف کننده های حقیقی ما مردم هستند.»
جمشید حقیقت شناس درباره چگونگی برگزاری این بازار توضیح داد: «حدود چهار سال پیش در زمان مسئولیتم در انجمن هنرمندان نقاش ایران، نمایشگاهی در گالری برگ برگزار کردیم که در آن حدود یک هزار اثر هنری به فروش رفت، در آنجا میزان قیمت را به علاقه خریدار نسبت به آثار گذاشتیم. بعد از آن تجربه تصمیم به برگزاری چنین نمایشگاهی در خانه هنرمندان کردیم.»
حقیقت شناس افزود: برای برگزاری این بازار، 524 نقاش با میانگین 3 اثر، نقاشی های خود را برای ما ارسال کردند البته با میانگین قیمت 500 هزار تومانی که ما اعلام کرده بودیم، بنابراین در این بین شاید خیلی از هنرمندان نیز نخواستند آثار خود را با مبنای این قیمت در این بازار شرکت دهند. ما یک کارشناسی مختصری در مورد انتخاب آثار و خرید تابلو نقاشی انجام دادیم اما هدف را بر اساس آنچه مردم برای خرید خود انتخاب می کنند، گذاشتیم. یعنی این خریدار است که با تعداد خرید خود میزان درست را به هنرمندان و دیگر مردم معرفی می کند. یعنی داوری از سوی ما انجام نشده است بلکه قاضی در انتخاب آثار و خریداری آن ها خود مردم هستند.
وی با اشاره به اینکه برگزاری این بازار نقاشی به شکل سالانه، در فضای تجسمی کافی است، ادامه داد: «در کل نیت ما برگزاری چنین بازاری در یک روز خاص در سراسر کشور به شکل همزمان بود. یعنی هم مردم و هم هنرمندان بدانند که هر سال در یک تاریخ خاص در کل کشور چنین بازاری برگزار خواهد شد، زیرا از این طریق، سُفره خرید آثار برای مردم باز می شود.»
حقیقت شناس با اعتقاد بر اینکه استفاده از کلمه اکسپو و حراجی آثار برای بسیاری از مردم عامی جامعه نامانوس است، تصریح کرد: خود کلمه بازار، یعنی فرد می تواند بیاید در آن مکان و خرید کند. اگر کلمات را در جای خود درست استفاده کنیم، نتیجه درستی هم از آن خواهیم گرفت. امیدوارم روزی برسد که همان گونه که فرش ها از منازل به موزه ها راه یافت، آنقدر آثار نقاشی در خانه ها فراوان شود که مجموعه داران برای جمع کردن آثار شاخص، به جای کارگاه ها و نمایشگاه ها، از خانه ها شروع کنند.
همزمان با روز افتتاح بازار نقاشی، به این بهانه نشستی نیز در مورد اقتصاد هنر در خانه هنرمندان برگزار شد که در آن مجید سرسنگی، مدیرعامل خانه هنرمندان گفت: «ما در اقتصاد هنر با دو گزاره اقتصاد و هنر مواجهیم. این موضوع در ایران چالش برانگیزتر از آن چیزی است که ما با آن برخورد داریم. در حقیقت تعریف اقتصاد هنر در ایران دشوار است اما در نهایت وقتی ما در مورد چنین موضوعی صحبت میکنیم ارجاع نخست ما به هنر است.»
وی افزود: اقتصاد هنر در ایران زمینه های فکری مشخصی ندارد. آنچه ما از درون جامعه ایرانی اسلامی به آن نگاه میکنیم دیدگاه هایی است که در کشورهایی دیگر شکل گرفته است و ما بدون آنکه آن ها را مورد نقد و بررسی قرار دهیم دوست داریم از آن ها استفاده کنیم.
نقدی متضاد بر بازار نقاشی
«چیدمان نقاشی ها در بازار نقاشی خانه هنرمندان گاه چنان آشفته و از سر رفع تکلیف به چشم می آید که واقعاً چشم آزار و دافعه برانگیز است. این امر بخصوص در ورودی گالری های شش گانه ای که به این رویداد اختصاص داده شده بیشتر نمود دارد و به نظر می رسد انباشتن هر سطح و دیوار گالری که جایی برای نصب تابلو ها دارد بر جذابیت های لازم چنین نمایشگاهی پیشی گرفته که در این میان آثار بعضی از هنرمندان را باید به راستی قربانی چنین نگاه نادرستی دانست.» این نقد توسط سایت هنر آنلاین بر این بازار منتشر شده است، اما زمانی که وارد بازار می شویم و آنچه در ابتدا به چشم می خورد، فضای کلی آن است که در آن نظمی، چه از لحاظ ساختار کلی و چه بصری به شکل کلی آن حاکم است. در خانه هنرمندان و در نخستین تجربه بازار نقاشی اش، نیز این موضوع حاکم است یعنی بازاری با مکان مشخص و سالن های مشخص و تعدادی نقاشی.
در جزئیات بازارها همیشه بی نظمی وجود دارد، چه از ویترین های طلافروشی ها که با ازدحام زیاد طلاو جواهر رو به رو هستیم، چه لباس فروشی ها و عتیقه فروشی ها و غیره که نمونه بارز آن را در بازار های سنتی چون بازار تبریز و شیراز و تهران می توانیم ببینیم.
در بازار نقاشی با اینکه آثار کنار یکدیگر و خلاف آنچه در نمایشگاه های حرفه ای نقاشی دیده می شود، چیده شده اند، اما تاثیر روانی که بر مخاطبان عام هنر می گذارد، دو چندان بیشتر از آنچه است که اگر بخواهند وارد فضاهای حرفه ای تجسمی بشوند، بر آن ها می گذارد. این فضا و چیدمانی که به قولی بی نظم خطاب شده، برای عموم جامعه فضایی صمیمی و خودمانی را ایجاد می کند که باعث می شود مردم فارغ از هر ترس و اضطراب از نگاه ها، به دیدن نقاشی ها بپردازند و با فراغ بال بتوانند تابلوی مورد علاقه خود را از خیل زیاد آثار پیدا و خریداری کنند.
اینجا بازار است، نه یک اکسپوی شیک در یک نگارخانه شیک و نه یک حراجی همانند حراجی تهران در هتلی زیبا. همان طور که شاید خریداری برای به دست آوردن یک عتیقه ساعت ها در جمعه بازار، بالاو پایین بکند، مخاطب نقاشی در این بازار نیز با آرامش و امید می تواند به دنبال تابلوی مورد علاقه خود بگردد. در این بازار خریدار نیاز به هدایت ندارد زیرا خود به دنبال آنچه دوست دارد می گردد. در بازار حرف اول را زیبایی و ظواهر نمی زند، بلکه مهم ترین چیز رفع نیاز خریدار است. پس بازار نقاشی نباید با برگزاری یک نمایشگاه حرفه ای اشتباه گرفته شود.